1.
--"Bạch Ngài Nagasena, người bị tái sinh phải chăng cùng là người đó hay là một người khác?"
--"Chẳng cùng là người đó mà cũng chẳng phải là người khác."
--"Xin Ngài cho một ví dụ."
--"Trong trường hợp một bình sữa, trước hết sữa đông thành sữa đặc, rồi được làm thành bơ, rồi được nấu sôi thành dầu; thật là sai lầm khi nói rằng dầu bơ và sữa đặc đều cũng là sữa, tuy nhiên nói rằng ba thứ đó không phải là sữa cũng không đúng vì chúng đều do sữa mà ra."
2.
--"Người sẽ không bị tái sinh có biết được điều đó không?"
--"Thưa nhà vua, có."
--"Bằng cách gì mà người đó biết được?"
--"Bằng sự chấm dứt những gì là nguyên nhân hay là điều kiện của tái sinh. Như một người nông dân mà không cày cấy hoặc không gặt hái thì phải biết là vựa lúa của mình sẽ không được đầy lúa."
3.
--"Bạch Ngài Nagasena, trong một người mà kiến thức (nana) khởi sinh thì trí huệ (panna) có cùng khởi sinh không?"
--"Thưa nhà vua, có."
--"Phải chăng kiến thức cũng là trí huệ?"
--"Thưa nhà vua, vâng."
--"Nếu vậy thì người có kiến thức và trí huệ, có vô minh về một điều gì hay không?"
--"Người đó vẫn không hiểu biết về những gì chưa được học hỏi, tuy nhiên xét về những gì trí huệ đã đạt được - như là sự lãnh hội được vô thường, khổ và vô ngã - thì người đó không vô minh."
--"Thế thì cái gì đã xảy đến cho những ảo tưởng đã có từ trước về sự thường còn, hạnh phúc và tự ngã?"
--"Từ lúc mà chánh kiến sinh khởi thì ảo tưởng biến mất ngay. Cũng như là khi mà ánh sáng chiếu đến thì bóng tối tan đi."
--"Nhưng rồi thì trí huệ sẽ trở nên cái gì?"
--"Khi mà trí huệ đã hoàn thành nhiệm vụ, trí huệ sẽ biến đi; tuy nhiên sự hiểu biết về vô thường, khổ và vô ngã sẽ tồn tại."
--"Xin ngài cho một ví dụ."
--"Như một người muốn viết một lá thư ban đêm thì cần phải thắp đèn rồi mới viết thư. Sau đó người này tắt đèn. Tuy rằng đèn đã tắt, lá thư vẫn còn."
4.
--"Người sẽ không bị tái sinh có cảm thấy khổ thọ nào hay không?"
--"Người đó có thể cảm thấy đau đớn về thể chất nhưng không đau đớn về tinh thần."
--"Nếu người đó cảm thấy đau đớn thì tại sao lại không chết đi để chấm dứt dính mắc và chấm dứt đau khổ?"
--"Một vị A la hán không ham thích mà cũng không ghét bỏ đời sống. Vị đó không làm rụng trái chưa chín mà chờ cho đến khi trái chín mùi. Về điều này, vị đệ tử chính của Ðức Phật, Ðại Ðức Sariputa, có nói: Ta chẳng nâng niu đời sống mà cũng không màng đến sự chết Như người làm mướn chờ thù lao, ta đợi thời gian sẽ đến. Ta chẳng ham muốn đời sống hay mong chờ sự chết Mà ở trong chánh niệm và hiểu biết khi thời gian trôi qua."
5.
--"Phải chăng lạc thọ là thiện, bất thiện hay trung hoà?"
--"Có thể là một trong ba thứ."
--"Bạch Ðại Ðức, nếu thiện nghiệp không mang lại đau khổ và nghiệp mang lại đau khổ là bất thiện thì chắc chắn rằng không có thiện nghiệp nào lại cùng lúc có thể mang lại đau khổ." (Chú giải của bản tiếng Anh: Thiện nghiệp không mang lại đau khổ nhưng khó làm vì dính mắc và sân hận. Chính vì những ô nhiễm này tạo nên đau khổ chứ không phải do thiện nghiệp. Ác nghiệp thì tạo đau khổ nhưng chúng ta thích làm vì vô minh, rồi khi nghiệp quả đến thì ta phải đau khổ.)
--"Thưa nhà vua, Ngài suy nghĩ gì vậy? Nếu một người nọ cầm trên một bàn tay một cục sắt nóng và trên bàn tay kia một cục nước đá, thì thử hỏi hai thứ đó có làm người đó cảm thấy đau nhức không?"
--"Ðương nhiên là đau."
--"Vậy thì giả thuyết Ngài đặt ra đã sai rồi. Nếu cả hai không đều là sức nóng mà sức nóng làm đau, và cả hai không là sức lạnh mà sức lạnh làm đau, thì cảm giác đau không do ở sức nóng hoặc sức lạnh."
--"Con không thể cải lại với Ngài được. Xin Ngài hãy giảng giải cho."
Rồi sau đó Ngài Ðại Ðức dạy cho Nhà Vua về Vi Diệu Pháp:
--"Có sáu lạc thú trên thế gian và sáu điểm ngược lại; có sáu đau buồn trên thế gian và sáu điều ngược lại; và có sáu xả thọ (trung tính: không vui cũng không buồn, không sướng cũng không khổ) trong mỗi trường hợp. Tất cả gồm có ba mươi sáu cảm thọ. Rồi thì có 36 cảm thọ trong quá khứ, trong hiện tại và trong tương lai, vì thế tất cả gồm có 108 cảm thọ."
6.
--"Bạch Ngài Nagasena, cái gì được tái sinh?"
--"Tâm và Thân."
--"Phải chăng chính thân và tâm hiện tại này sẽ tái sinh?"
--"Không, không phải như vậy, nhưng bằng chính thân và tâm này mà hành nghiệp được tạo nên và do những hành nghiệp này mà một thân và tâm khác tái sinh; tuy nhiên thân và tâm sau này không vì thế mà khỏi liên hệ đến quả của những hành nghiệp đã có từ trước."
--"Xin Ngài cho một ví dụ."
--"Cũng giống như ngọn lửa mà một người đã đốt và khi đã sưởi ấm, người đó bỏ đi mà để lửa vẫn cháy. Rồi nếu ngọn lửa đó bắt cháy vào ruộng lúa của một người khác và người chủ ruộng này bắt và truy tố người đó với nhà vua và nếu người đó nói rằng:
--"Thưa Bệ Hạ, con không đốt ruộng lúa của người này. Ngọn lửa mà con để cháy khác với ngọn lửa đốt cháy ruộng. Con không có tội." Nhà vua xem người này có đáng bị trừng phạt không?"
--"Dĩ nhiên đáng tội, bởi vì dù người đó có nói gì thì ngọn lửa sau là do ngọn lửa trước mà có."
--"Ðúng vậy, thưa nhà vua, bằng chính tâm và thân này mà hành nghiệp đã được làm ra và do những hành nghiệp này mà một tâm và thân khác tái sinh; tuy nhiên thân và tâm sau này không vì thế mà khỏi liên hệ đến quả của hành nghiệp đã có từ trước."
7.
--"Bạch Ngài Nagasena, Ngài sẽ bị tái sinh không?"
--"Hỏi lại câu đó thì có ích lợi gì? Có phải bần đạo đã nói rằng nếu chết với sự tham ái trong tâm thì sẽ tái sinh, còn nếu không có tâm tham ái thì sẽ không tái sinh."
8.
--"Ngài vừa giảng giải về tâm và thân. Vậy tâm là gì và thân là gì?"
--"Cái gì thô cậy và có tính cách vật chất thì thuộc về thân (sắc), cái gì mỏng manh và trong lãnh vực ý thức thì thuộc về tâm (danh)."
--"Tại sao thân và tâm không sinh ra riêng rẽ."
--"Những điều kiện liên quan này cũng giống như lòng trứng và vỏ trứng, chúng luôn luôn sinh khởi cùng với nhau và chúng đã liên quan như vậy từ thời vô thỉ."
9.
--"Bạch Ngài Nagasena, khi Ngài nói đến thời vô thỉ, thời gian có ý nghĩa gì và quả thật có thời gian như vậy không?"
--"Thời gian có nghĩa là quá khứ, hiện tại và tương lai. Thời gian thì có đối với một số người, còn đối với những người khác thì thời gian không có. Ở nơi đâu có chúng sinh sẽ tái sinh thì có thời gian; ở nơi nào mà chúng sinh không tái sinh thì đối với họ thời gian không có."
--"Ngài Nagasena, Ngài quả thật tài tình trong việc đối đáp."
Do Tỳ kheo Pesala soạn
Liễu Pháp dịch.
Nguồn: http://www.budsas.org