Một hôm nó đang nhởn nhơ bơi lội trong hồ, tình cờ gặp một con rùa mà nó đã quen từ trước, đi du lịch trên đất liền về. Nó liền chào:
- Chào anh! Ðã từ lâu tôi không gặp anh. Vậy xưa rày anh ở đâu?
- Ồ, tôi đi du lịch từ trên đất liền về. Trên ấy mặt đất khô ráo quá!
- Ðất khô? Anh nói cái gì lạ vậy? Tôi chưa bao giờ thấy nơi nào kỳ lạ như vậy. Lẽ nào lại có đất khô?
- Xin thề rằng tôi không nói đùa với anh đâu. Nhưng nếu quả tình anh không thể tin được thì tùy anh, không ai ngăn cản được anh. Nhưng dù sao,tôi cũng mới từ đó về.
- Này, anh cố gắng diễn lại cho hợp lý hơn. Tôi nghĩ rằng: cách diễn đạt của anh chưa được rõ ràng lắm. Anh vui lòng cho tôi biết đất mà anh nói đó, nó giống như cái gì trong thế giới chúng ta nào? Nó có ẩm ướt không?
- Không, nó không ẩm ướt.
- Thế nó có mát dịu và lạnh không?
- Nó không mát, không dịu mà cũng chẳng lạnh.
- Thế nó có trong suốt để cho ánh sáng xuyên qua được không?
- Không, nó không trong suốt và ánh sáng không thể xuyên qua được.
- Thế nó có mềm và dễ bị ép để cho tôi có thể quậy vi và đi lại dễ dàng trong ấy không?
- Không, nó không mềm, không bị dồn ép dễ dàng và trong ấy, anh cũng không thể bơi lội được.
- Thế nó có lưu động và đổ thành thác được không?
- Không, nó không lưu động và cũng không đổ thành thác được.
- Vậy thì nó có dâng lên để tạo thành những mũi sóng bạc đầu được không?
- Không, tôi chưa bao giờ thấy nó dâng lên thành làn sóng cả.
Ðến đây,con cá vênh váo tự đắc than rằng:
- Tôi đã từng nói với anh rằng đất mà anh nói đó là không phải cái gì cả. tôi cũng vừa hỏi anh về đất ấy và với câu hỏi nào anh cũng trả lời rằng không. Ðất anh nói đã không phải bất cứ cái gì tôi nêu ra, vậy thì đất hẳn là ngoan không. Anh đừng tìm cách bịp tôi nữa.
- Tốt! Anh đã quả quyết rằng không có đất liền. Tôi cũng không có cách nào hơn là cứ để anh tiếp tục tin như anh đã nghĩ. Nhưng một mai, có ai khác hơn tôi và đủ sức phân biệt cho anh thấy sự sai khác giữa đất và nước, ngày ấy anh sẽ thấy rằng anh chỉ là một con cá ngốc.
Một người uống nước nóng và một người uống nước lạnh không thể khơi khơi mà nói nói nước nóng uống ấm họng thiệt hay nước lạnh đã khát quá mà người còn lại chỉ bằng việc nghe cũng có thể cảm thấy hài hòa và cân bằng nóng lạnh cho nhau. Hai ly nước, hai trạng thái khác nhau không thể cảm nhau chỉ bằng tưởng tượng, chỉ khi uống vào mới rõ biết.
Đất theo cảm nhận của rùa và cá cũng tương tự. Rùa chỉ biết riêng mình, cá thì hỏi mãi cũng chỉ nhận được câu trả lời không không và không. Không miết thành ra bị lậm nên cá chắc cú rằng mọi cảm giác đều là hư vô, không cần phải tìm hiểu nữa. Nhưng kỳ thật nếu cá ở trong nước vậy hoài thì mãi mãi cũng không thể cảm nhận được đất cứng mềm ra sao. Cá cần một phen lấy hết sức bình sinh mà nhảy lên mép bờ thì mới hiểu được đất khác nước như thế nào. Một cú nhảy để đời vụt thoát khỏi cơn mê thì tỉnh thức tự nhiên đến, đâu còn băn khoăn tìm thức nữa.
Tham khảo: Ngụ ngôn rùa và cá – Truyện cổ Phật Giáo.
Sưu tầm