Đôi đũa không chỉ là vật được sử dụng trong truyền thống ăn uống mà còn trở thành nét đẹp trong văn hóa ẩm thực phương Đông. Theo quan niệm Á Đông, dao, dĩa có liên quan đến bạo lực và binh đao, thể hiện sự độc ác, chết chóc nên người dân kiêng không dùng trong bữa ăn. Hơn nữa, ở những nước này, các món ăn thường được chế biến thành những miếng nhỏ vừa miệng, thích hợp với dùng đũa và không cần đến dao để cắt thức ăn.
Đũa có nguồn gốc từ thời nhà Thương (1776 - 1122 TCN) ở Trung Quốc. Các nhà khảo cổ học đã tìm được một đôi đũa bằng đồng tại kinh đô nhà Thương, thành phố An Dương, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc và xác định đôi đũa này được làm vào năm 1200 TCN.
Trong khi Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam đã có thói quen sử dụng đũa từ lâu đời thì người dân các nước châu Á khác như Thái Lan, Brunei… mới bắt đầu sử dụng đũa từ vài thế kỷ nay. Do ảnh hưởng về phong tục tập quán của dân di cư từ Trung Quốc, người dân các nước Thái Lan, Indonesia… đã chuyển từ ăn bốc (tức là ăn bằng tay) sang dùng đũa. Ban đầu, họ chỉ dùng đũa khi ăn mì, còn cơm và các loại thức ăn khác thường được ăn bằng thìa hoặc dĩa.
Đũa thường được làm từ tre hoặc nhựa nhưng cũng có thể làm từ kim loại, xương, ngà voi và gỗ. Do sự khác biệt về văn hóa cũng như phong tục tập quán mà đôi đũa mỗi nước có chất liệu, kiểu dáng và cách trang trí riêng. Chúng mình thử điểm qua một vài nét khác nhau giữa đôi đũa các nước nhé!
1. Hàn Quốc
Đũa Hàn Quốc được làm từ kim loại như nhôm, inox.
Có lẽ đôi đũa đến từ xứ kim chi có nhiều điểm khác biệt hơn cả. Dài khoảng 25cm, đũa được làm từ kim loại như nhôm hoặc inox chứ không làm bằng tre hoặc nhựa như các nước “láng giềng” khác.
2. Nhật Bản
So với đũa Trung Quốc, Việt Nam… đũa Nhật Bản ngắn hơn và dễ sử dụng hơn. Đũa có đầu nhọn, thường làm từ gỗ sơn mài, được trang trí với nhiều họa tiết vô cùng tinh xảo, đẹp mắt. Đặc biệt, đũa Nhật thường được phân biệt bằng màu sắc. Phụ nữ thường dùng đũa màu đỏ tươi trong khi đũa đàn ông thường là màu đen, bởi vậy người Nhật thường dùng một bộ đũa gồm hai đôi, một màu đen, một màu đỏ làm quà cưới cho những đôi vợ chồng trẻ.
Bộ đũa gồm hai đôi, một màu đen, một màu đỏ làm quà cưới cho những đôi vợ chồng trẻ.Ngoài ra, người Nhật đặc biệt chú trọng đến chiều dài của chiếc đũa: đũa của chồng thường dài hơn của vợ, đũa của bố mẹ dài hơn con cái, đũa của anh dài hơn của em... Một điều thú vị khác là người Nhật có tục lệ: những người đi cắm trại hay picnic sau khi dùng đũa xong phải bẻ đôi đũa để tránh ma quỷ lợi dụng những đôi đũa đó làm điều xấu.
Trong tiếng Nhật, đũa được gọi là "hashi" (箸). Số 4 trong tiếng Nhật phát âm là Si (Shi), số 8 phát âm là Hachi, ghép lại thành “hashi” là đôi đũa nên người dân xứ hoa anh đào đã chọn ngày mồng 4 tháng 8 hàng năm làm ngày hội đũa. Các đôi đũa với đủ màu sắc, chất liệu, được làm cầu kỳ, tỉ mỉ, giá trị được trưng bày ra cho mọi người cùng xem. Ngày này còn được gọi là ngày thay đũa mới trong năm.
3. Trung Quốc
Đũa Trung Quốc thường dài hơn đũa của Hàn và Nhật vì người Hoa có thói quen bày biện các món ăn ở chính giữa bàn. Là một quốc gia rộng lớn, Trung Quốc có rất nhiều cách trang trí đũa khác nhau, phong phú, đa dạng tùy theo phong tục từng vùng, miền. Tuy vậy, các đôi đũa đều có điểm chung là làm từ gỗ hoặc nhựa, vuông ở phía cầm đũa và tròn ở đầu đũa.
Đũa của người Trung Quốc thường vuông ở phía cầm đũa và tròn ở đầu đũa.
Đôi đũa còn đóng một vai trò quan trọng trong truyền thống văn hóa của người Trung Hoa. Đôi đũa theo tiếng Trung Quốc viết là 筷子, đọc là “kuàizi” mà từ “nhanh” (快) trong tiếng Hoa cũng có cùng cách phát âm là “kuài” với từ “筷”. Chính vì vậy mà ở nhiều nơi, trong lễ cưới, gia đình chú rể thường tặng hai đôi đũa và hai cái bát cho đôi vợ chồng để cầu chúc cho cô dâu chú rể không chỉ có cuộc sống hạnh phúc mà còn sớm sinh con đẻ cái vì từ “kuài” có nghĩa là “nhanh”.
4. Việt Nam
Đôi đũa nhỏ xinh, mộc mạc, giản dị đã đi vào văn hóa của người Việt từ xa xưa. Đũa thon thon ở đầu gắp, chất liệu thường là nhựa, tre hay trúc. Người Việt Nam còn có chiếc đũa cả to bản, dài, dẹt, được làm từ tre già dùng để đánh tơi cơm trước khi xới vào bát cho mọi người.
Chiếc đũa cả thường được dùng để đánh tơi cơm trước khi xới vào bát.
Người Việt Nam và người Trung Quốc có những quan niệm, những điều kiêng kị chung trong việc dùng đũa. Đôi đũa không bao giờ được cắm thẳng đứng vào bát cơm bởi mọi người chỉ làm điều này trong lễ tang khi làm cơm cúng cho người đã mất. Trong lúc dùng cơm, không nên dùng đũa đảo đều món ăn để tìm lấy phần ngon nhất cho mình hay dùng đũa đánh vào bát, đĩa. Lý do là bởi, những âm thanh phát ra từ việc gõ bát, đũa là dấu hiệu mời ma đến nhà.