Đò Ngang

... đời tu chỉ là khả năng cảm nhận những hoàn cảnh với một ý thức tỉnh táo thế thôi. Nhìn ngắm rồi buông bỏ là giải thoát, chìm đắm vào các hoàn cảnh coi như tục lụy.
 ... Trong cái nhìn rốt ráo qua nhãn quan A-tỳ-đàm thì cái gọi là chúng sanh hay thế giới chỉ là Lục Đại, Tứ Tướng, Uẩn Xứ Giới Đế, làm gì có những tóc, lông móng, răng, da hay tử thi, xương trắng. Nhưng với một số người những của giả này là phương tiện tối ưu để thấy ra những Lục Đại, Ngủ Uẩn. Thấy rõ ra bằng thánh trí thì tự dưng dứt sạch mọi ghét sợ, thương thích.

 
 Đò Ngang

Non bốn mươi mà cứ hệt người già. Nhớ hồi nào còn trẻ, những đêm mùa đông nằm trong chăn nghe gió lùa ngoài vách là ngủ sướng. Một hoàn cảnh khác cũng đệ nhất khoái là nằm nghe mưa khuya rồi thì nếu là nhà lá, nghe cả cái mùi lá sũng mưa ngòn ngọt thân thiết để lại khoắn chân vào mền mà mộng mị.
Giờ như già rồi. Cứ đêm đông là lại khẻ thức hơn bao giờ hết. Trở mình một cái là thức luôn tới sáng. Cái khoản mưa khuya bây giờ chỉ khiến tôi mất ngủ. Đêm nay cũng vậy. Trằn trọc với cái lạnh se sắt trong nhà rồi nhắm chịu không thấu, đành mở đèn nằm ngó vách. Trời ạ, cái gì vậy chứ. Đã mấy tháng rồi sao đợi đến giờ mới thấy. Tôi có bức tượng một người chèo đò dài hơn gang tay để trên ngăn gỗ đầu giường. Hồi đêm có lẽ tôi vừa tha cái đèn vào giường để đọc sách nên giờ ngẫu nhiên thấy được cái bóng của người chèo đò trên tường, đẹp lạ lùng. Trong một phút xuất thần, tôi như nghe ra từng tiếng khóat nước của một con đò đang trôi trên dòng nước tối của một xứ Tàu xưa, bên dưới một cổ thành nơi vừa vẳng lại tiếng trống cầm canh giữa một đêm khuya ngàn năm trước. Một bến Tần Hoài, Tầm Dương hay một Phong Kiều xa ngái nào chăng. Kể cũng lạ, chỉ cái bóng mờ của một bức tượng nhỏ chừng gang tay mà thừa sức đẩy tôi phiêu bồng về một cõi lạ ngàn trùng về cả không gian và thời gian như thế…
Tôi từng khoe với độc giả rằng tôi có bức tượng ngài Huyền Trang cao chừng tấc rưỡi, cộng với bức tượng người chèo đò kia nữa thì trong đời sống thường nhật coi như tôi có đủ đại giang nam bắc trong nhà. Có chuyện thật lạ, hai bức tượng đó nhỏ xíu là vậy nhưng cứ như chứa đủ hồn thiêng sông núi của muôn phương. Tôi thử đặt bức tượng người chèo đò lên bất cứ mặt phẳng nào bất kể rộng hẹp như sàn nhà hay mặt bàn thì ở đó bỗng nhiên thành ra một dòng sông mênh mông không bờ. Rồi thì bức tượng ngài Huyền Trang. Với bức tượng nhỏ xíu này, mặt phẳng nào cũng trở thành một hoang mạc hút mắt. Tôi vẫn thỉnh thoáng ham chơi như một đứa bé để thấy ra chung quanh bức tượng ngài Huyền Trang là một con đường Tơ Lụa nổi tiếng với từng đoàn thương khách viễn phương, những cơn bão cát mịt trời, những hang động thánh tích Phật giáo ngàn năm và tiếng gió ru miên man miệt mài trên những vùng gió cát rợn người. Có phải vì tôi còn ham chơi hay tự thân những món cổ ngoạn kia đã là những phương trời Thi Thiết cho một phàm tâm còn cần đến những trò chơi phương tiện!
Nếu tôi không lầm, cái gọi là thế giới này thực ra chỉ là những Hoàn Cảnh. Dù là là hoàn cảnh tự tạo hay người tạo, đó cũng là cái cớ để thiên hạ buồn vui khổ lạc. Từ đó trộm nghĩ, đời tu chỉ là khả năng cảm nhận những hoàn cảnh với một ý thức tỉnh táo thế thôi. Nhìn ngắm rồi buông bỏ là giải thoát, chìm đắm vào các hoàn cảnh coi như tục lụy.
Tôi chợt nhớ câu hỏi giáo lý của một Phật tử trong buổi tu học hôm rồi ở Tampa rằng tại sao có lúc Phật nói chi li về những Uẩn Xứ Giới Đế thâm viễn rồi lại dạy người ta quán tưởng những chuyện rất bình phàm như tử thi và bất tịnh quán. Hai cảnh giới đó khác nhau nhiều quá vậy thì trí tuệ giác ngộ của hai hành giả có khác nhau. Tôi nhớ đã trả lời rằng tùy sức mà chọn cửa để vào nhà thánh trí. Đã đặt bước vào trong thì ai cũng vậy, thiên hạ chỉ khác nhau ở hành trình. Cái quan trọng là phương hướng mà thôi. Theo A-tỳ-đàm, những khái niệm dơ sạch đẹp xấu chỉ là của giả. Nhưng có người phải thấy được cái giả đó để thành thánh. Những án xứ hay đề mục kia chỉ là từng hoàn cảnh được tạm dựng để trau luyện mắt tuệ. Người lợi căn do khổ tu nhiều đời nên có khả năng trực nhận nên chẳng cần phải đi vòng. Đốn hay Tiệm ở đây là vấn đề cá nhân, không phải chuyện tông môn bè phái gì cả. Chuyện giả hay thật, nhanh hay chậm không quan trọng, điều cốt tử là có đúng đường hay không. Làm sao thấy được thì làm. Câu đó nghe chẳng có gì mà thâm hậu quá chừng.
Lại nhớ cụ Đào Tấn, ông tổ nghề hát tuồng Việt Nam. Lần đó có người ngõ lời khinh bạc những tuồng hát là trò mị chúng, giả tạo, khanh tướng tôi đòi chỉ là son phấn tạo nên, cụ đã trả lời bằng một câu rất Phật giáo: Sự đô như hí, hà tu giả xứ tiếu phi chân. Trên đời này có gì là thật mà lại dè bỉu nhau là đồ giả chứ. Cái cốt yếu là những của giả đó đã được dùng để làm gì.
Thuật ngữ Pāli gọi các phép quán niệm là Saññā, một chữ thường được dịch là Tưởng. Anh Mỹ thường dịch là Perception. Nhưng trong trường hợp các phép quán niệm thì chữ Saññā này được dịch là phép quán tưởng, nôm na là ngó vào mấy thứ của giả để nghiệm ra cái thật, tức bản chất bất toàn của vạn hữu phù sinh. Rõ ràng ngay trong chữ Saññā đó ta đã ngầm thấy các đề mục dơ, chết kia chỉ là những nhịp cầu sương. Trong cái nhìn rốt ráo qua nhãn quan A-tỳ-đàm thì cái gọi là chúng sanh hay thế giới chỉ là Lục Đại, Tứ Tướng, Uẩn Xứ Giới Đế, làm gì có những tóc, lông móng, răng, da hay tử thi, xương trắng. Nhưng với một số người những của giả này là phương tiện tối ưu để thấy ra những Lục Đại, Ngủ Uẩn. Thấy rõ ra bằng thánh trí thì tự dưng dứt sạch mọi ghét sợ, thương thích.
Nói gọn lại, đừng chê của giả. Đêm nay, từ tâm tưởng, tôi đã vượt muôn dặm đường khuya để tìm sang đông độ chỉ bằng một con đò nhỏ tày gang. Như chính tôi đã bao lần vượt thoát những giằng xé dằn vật của lòng tu bằng chút hồi ức về một tấm hình nhàu nát đã thấy qua đâu đó: Một đáy hòm mục nát với vài mảnh vải liệm tả tơi cùng dăm ba mảnh xương muốn rã thành bột trắng. Mấy miếng trầu khô quắt lăn lóc bên những mảnh sứ vỡ ngó hiu hắt quá. Vậy mà chừng đó đã là một cõi thiêng cho cái thằng phàm là tôi ghé về những lần chẳng còn gì để nhớ.
Người đi chùa hôm nay hình như cũng nên như thế. Những khi nghe đời thảm quá mà nhìn lên tượng Phật vẫn không thấy ra lối thoát thì xin cứ rẽ sang phòng ký linh mà ngó mấy hũ cốt. Rất có thể ở đó là một bến đò cho tất cả mọi tâm trạng. Qua sông rồi thì đò nào cũng thế. 

Toại Khanh